Temirning ta’siri va temir tanqisligining 10 ta belgisi
Temir – bu gemopoez jarayoniga ta’sir qiluvchi omil, qizil qon hujayralaridagi gemoglobinning tarkibiy qismidir.Temir tanqisligi nafaqat anemiyaga olib keladi, balki inson salomatligining boshqa ko’plab muammolarini keltirib chiqaradi. Har qanday oldindan aytib bo’lmaydigan oqibatlarga olib kelguncha uni oldini olish va davolash uchun temir tanqisligi belgilarini aniqlash muhimdir.
Temir (Fe) – bu qizil qon hujayralarini shakllantirishda ishtirok etadigan va shu bilan birga miya diqqatini jamlash qobiliyatini oshiradigan asosiy mineral. Temir jigar, yurak, mol go’shti, qovoq, soya yoki yorma kabi sabzavotlarda uchraydi .
Temir tanadagi, ayniqsa ayollar uchun, juda muhim minerallardan biridir. Agar tanada temir yetishmasa, soch to’kilishi, bosh og’rig’i, tez yuqumli kasalliklarni yuqtirishga , oqargan teri, tirnoqlarning sinishiga va shu kabi yomon alomatlarga olib keladi.
Agar uzoq muddatli temir tanqisligi charchoqni, stressni, yurak urishi buzilishini keltirib chiqaradigan bo’lsa, og’irroq shaklda bu anemiya, yurak-qon tomir kasalliklari va nafas olish yetishmovchiligini keltirib chiqarishi, immunitetning zaiflashishi, xotira buzilishiga olib keladi.
Temirning tanaga qanday ta’siri bor?
Voyaga yetgan odamning tanasida 3 dan 4 g gacha bo’lgan temir moddasi mavjud, shundan gemoglobin tarkibidagi 2/3 qismi eritrotsitlarning pigmenti, qolgan qismi jigar, buyrak, taloq va boshqa organlarda saqlanadi. Garchi oz miqdorda bo’lsa ham, temir hayot uchun eng muhim oziq moddalardan biridir.Temir nafaqat gemoglobinning bir qismi, balki kislorodni tashishda qatnashadi va hujayra nafas olishida muhim rol o’ynaydi.
1. Kattalar uchun
- Temir – bu asosan tanadagi qizil qon hujayralarini hosil qilishda ishtirok etadigan mineraldir.
- Bundan tashqari, temir organizmning energiya chiqarish jarayoni uchun foydalidir. Shunday qilib, temir bilan to’la tana samarali ishlaydi.
- Bundan tashqari, temir miyaga konsentratsiyani yaxshilashga yordam beradi.
2. Bolalar uchun
- Yosh bolalarda temir tanqisligi, yurak yetishmovchiligi va miya rivojlanishiga ta’sir qiladi.
- Temir tanqisligi bo’lgan bolalarda uyquchanlik, o’qish qobiliyati pasayishi va diqqatni jamlay olmasligiga olib keladii. Temir tanqisligi bo’lgan bolalarda ko’pincha terining rangi oqargan va rangpar bo’ladi.
- Bundan tashqari, temir tanqisligi bolalarni anoreksiyaga olib keladi, bo’yi o’sishi sekinlashadi va pasayadi.
3. Homilador ayollar uchun
- Temir homilador ayollar uchun nihoyatda muhim mineral hisoblanadi.
- Homiladorlik paytida ona kerakli miqdordagi temirni to’ldirishi va saqlashi, ovqatlanish jarayonida va tug’ruq paytida yo’qotilgan qonni to’ldirishi kerak.
- Homiladorlik paytida temir tanqisligi homilaning tushishiga yoki kasallikka juda moyil bo’lgan kam vaznli bolalar tug’ilishi mumkin.
Ayollar e’tiborsiz qoldirmasliklari kerak bo’lgan kamqonlikning 7 ta alomatlari
Kasallikning alomatlari kasallikni aniqlashning sabablaridan biridir.Biroq, anemiya kabi ochiq belgilarga ega bo’lmagan ba’zi kasalliklar mavjud.Kamqonlikning tez-tez uchraydigan alomatlari ushbu asosiy kasallikning xavfliligini osongina unutdiradi.
Tanada temir tanqisligi belgilari
1. Nodatiy charchoq
Bu temir tanqisligining eng keng tarqalgan belgilaridan biridir. Bu bizning tanamizda qizil qon hujayralarida gemoglobin yoki gemoglobin deb ataladigan oqsil hosil qilish uchun zarur bo’lgan temir moddasi yo’qligi sababli sodir bo’ladi.Gemoglobin kislorodni o’pkadan tananing boshqa qismlariga yetkazishga javobgardir.Tanada gemoglobin yetishmasa, to’qimalar va mushaklarga yetib boradigan kislorod miqdori kamayadi, shu bilan siz o’zingizni kuchsiz qolgandek his qilasiz.
Shu bilan birga, charchoq ham hayotimizning odatiy qismi hisoblanadi.Shuning uchun ba’zida oddiy charchoq va temir tanqisligi charchoqni farqlash qiyin.Shuning uchun siz temir tanqisligi tufayli charchagan odamlarga zaiflik, quvvat darajasi past, muvozanatni qiyinlashtirishi yoki unumdorlikni pasayishi kabi belgilar qo’shishi mumkinligini bilishingiz kerak.
2. Tana rangining oqarishi
Qizil qon hujayralaridagi gemoglobin sog’lom va pushti teriga ega bo’lishimizda muhim rol o’ynaydi. Temir yetishmasligi tufayli inson tanasi qizil qon tanachalari uchun yetarli miqdordagi gemoglobin ishlab chiqara olmaydi, natijada rang oqarib ketadi.
Rangsiz teri butun tanada yoki yuz, tish milki, lablar yoki pastki qovoq, hatto tirnoq kabi joylarda paydo bo’lishi mumkin.
3. Ko’krak qafasi og’rig’i va nafas olish qiyinlashadi
Buning sababi shundaki, gemoglobin miqdori me’yordan kam, shuning uchun hujayralarga kislorod tashish cheklangan. Keyin bizning tanamiz to’ldirishga va organlarning normal ishlashi uchun ko’proq kislorod ishlab chiqarishga harakat qiladi, bu sizning nafasingizni qisadi yoki ko’krak qafasi og’rig’iga olib keladi.
Tanadagi kislorodning pasayishi yurish, zinadan ko’tarilish yoki tozalash kabi kundalik ishlarni bajarishni qiyinlashtiradi.
4. Bosh og’rig’i va bosh aylanishi
Temir tanqisligi ham bosh og’rig’i yoki migrenga olib kelishi mumkin.Qizil qon hujayralarida gemoglobin miqdori pastligi sababli miyaga kislorod yetib borishi qiyin bo’ladi.Bu miyadagi qon tomirlarining shishishiga, bosim va bosh og’rig’iga sabab bo’lishi mumkin.
Bundan tashqari, temir tanqisligi bo’lgan odamlarda bosh aylanishi mumkin. Bosh aylanishi miyada kislorod yetishmasligi tufayli yuzaga keladi yoki yurak va qon tomirlarining yomon oksidlanishi tufayli qon bosimi tushishi natijasi bo’lishi mumkin.
5. Yurak tez urishi
Gemoglobin darajasi past bo’lsa, yurak tanani kislorod bilan ta’minlash uchun ko’proq ishlashi kerak.Bu yurak urishining notekisligiga yoki yuragingiz noodatiy tez urishiga olib kelishi mumkin. O’ta og’ir holatlarda bu yurakning kengayishiga yoki to’xtashiga olib kelishi mumkin.
6. Tana va sochlarning qurishi
Teri va sochlarga temir yetishmasa, ular yanada quruq va mo’rt bo’ladi.Qon tarkibidagi kislorod miqdori ham soch va terining qurib ketishiga olib keladi.
Bundan tashqari, ferritin deb nomlangan oqsil yetishmasligi bu muammolarni keltirib chiqaradi, chunki u organizmning barcha qismlari uchun temirni saqlash va chiqarish uchun muhim oziq moddadir.Temir tanqisligi, ayniqsa postmenopozal ayollarda soch to’kilishi tezligini oshiradi.
7. Og’iz va tilning shishishi
Temir tanqisligi belgilariga shishgan, yara, rangpar yoki silliq til kiradi. Bundan tashqari, og’zingiz quriydi, shamollash yoki og’riqli qizarish paydo bo’lishi mumkin.
Bizning tanamizda miyoglobin – tilning mushak to’qimasida joylashgan temir va kislorodni bog’laydigan oqsil mavjud.Miyoglobin darajasining pastligi tilni yalig’lanishiga va shishishiga olib kelishi mumkin.
8. Mo’rt tirnoqlar
Mo’rt tirnoqlar temir tanqisligining kam uchraydigan alomati bo’lib, rivojlangan anemiyada paydo bo’ladi. Ushbu holat koilonxiya deb ataladi.Koilonyxiya – tirnoq kasalligi bo’lib, unda tirnoq noodatiy ravishda ingichka bo’lib, tekis yoki ichiga bukilgan shaklda bo’ladi.
9. Bezota oyoq
Temir tanqisligi bezovta oyoq sindromi bilan bog’liq.Qon tarkibidagi temir miqdori Dopaminning pasayishiga olib kelishi mumkin, bu miyamizda harakatlanish uchun muhim bo’lgan kimyo va u bezovta oyoq sindromini keltirib chiqarishi mumkin.
Agar asab hujayralari buzilgan bo’lsa, miyada Dopamin miqdori kamayadi, bu esa mushaklarning qisilishini keltirib chiqaradi.Kunning oxirida Dopamin darajasi tabiiy ravishda pasayadi, shuning uchun bezovtalanadigan oyoq sindromi alomatlari ko’pincha kechasi yomonlashadi.
Bezovta oyoq sindromi bo’lgan odamlarning 25% gacha temir tanqisligi anemiyasi bilan bog’liq. Temir muvozanati qancha past bo’lsa, alomatlar shunchalik yomonlashadi.
10. Noodatiy narsalarga bo’lgan ehtiyoj
Temir tanqisligi tosh, loy, bo’r yoki qog’oz kabi begona narsalarga bo’lgan ishtiyoqni keltirib chiqarishi mumkin. Bu homilodorlik vaqtida ham bo’lishi mumkin.
Temir tanqisligini oldini olish usullari
- Turli xil ovqatlar tayyorlang, temirga boy oziq-ovqatlarni iste’mol qilish orqali ko’proq temir oling: bu temir tanqisligini yaxshilash uchun eng barqaror yechim.
- Ichki qabul qilish uchun temir tabletkalari ko’rinishidagi temir qo’shimchalari:O’tkir yoki uzoq muddatli temir tanqisligi uchun dori-darmonlar zarur. Yetarli darajada temirni qabul qilganingizdan so’ng, temirga boy mahsulotlar iste’mol qilishga o’ting.
- Bundan tashqari, tanangizga temirni eng yaxshi singdirishi uchun vitamin C qo’shimchalarini ichishingiz kerak.
Shunday qilib, temir tanqisligi kamqonlikdan tashqari stress, charchoq, soch to’kilishi, tirnoqlarning mo’rtlashuvi, xotira, aqlning zaiflashishi, immunitet tizimining pasayishi kabi ko’plab boshqa kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin va hatto unumdorlik va homila tushishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli, har bir inson temir tanqisligIdan ogoh bo’lishi mumkin.